Stichting De Palingaak

De Stichting de Palingaak is opgericht in 2005.

https://www.palingaak.nl/

Zuiderzeemuseum - Uit het Peperhuis juni 1967 nummer 7: Palingaken door U.E.E. Vroom

In het Jaarboek 1964-1965 van het Fries Scheepvaartmuseum en Oudheidkamer te Sneek heeft de heer S. J. van der Molen een artikel gewijd aan de „ielaken en ielbûsen.
De schrijver begint zijn artikel aldus: „Hoewel er zeker behoefte bestaat aan een monografie over de bekende palinghandel van Heeg, Gaastmeer en Workum op Engeland (alsook op Amsterdam) en over de daarbij gebruikte schepen, is her nog te vroeg voor een dergelijke studie. Er zal zeker meer materiaal moeten worden verzameld, vooral wat de oudste tijd betreft." Aan het einde van zijn artikel wijst van der Molen erop, dat zijn bijdrage -nier meer wil zijn dan een simpele bouwsteen voor een eenmaal re verschijnen publicatie over de palinghandel'.
Deze zinsneden uit her artikel van van der Molen heb ik geciteerd, omdat mijn bijdrage uit dezelfde overwegingen is ontstaan en nier meer pretendeert dan, uitgaande van zijn publicatie, verdere gegevens aan te dragen, die als bouwstenen voor een toekomstige studie over de palinghandel van de Friese Zuidwesthoek en de hiervoor gebruikte schepen kunnen worden benut.
Van drie palingaken, gebouwd op de werf van Eeltje Holtrop van der Zee in Joure, zijn de bestekken bekend. Bovendien is van het schip, dar in 1859 op stapel werd gezet een beschrijving met de afmetingen van het verwerkte hout gemaakt. In het begin van dir artikel heb ik gezegd, dar de bedoeling van deze bijdragen geen andere was dan, uitgaande van de publicatie van van der Molen, verdere gegevens aan te dragen als bouwstenen voor een studie over de palinghandel en de daarvoor gebruikte schepen. De informanten van van der Molen gaven verschillende meningen over her aantal de Joure gebouwde palingaken. Volgens de werfboeken zijn er vier door E H. van der Zee gebouwd Enkele informanten zeiden bovendien, dat de re Joure gebouwde schepen een iets afwijkend model hadden. Wanneer men de „Dorp Heeg' als prototype van de de Heeg gebouwde aken ziet en men vergelijkt dit schip met de bestekken van 1359 van de werf te Jouw, dan moer men concluderen, dar deze schepen inderdaad anders van model waren.

Spiegel der Zeilvaart november 1993 nummer 9: 40 Jaar geleden einde van de befaamde Friese palinghandel met ligplaats op de Theems door S.J. van der Molen

In 1943 werd de firma W. en A. Visser te Heeg opgeheven. Niet-Friese, misschien zelfs wel Friese, maar niet-Zuidwesthoekster lezers van dit tijdschrift zal dat jaartal waarschijnlijk weinig zeggen. Toch lééft de onderneming waarvan hier sprake is, veertig jaar na dato, nog steeds in de streek tussen Sneek en Staveren, Workum en de Lemmer in het geheugen of ten minste in de belangstelling van velen. Ja, niet alleen in Friesland, maar in heel Nederland en zelfs in het buitenland. Dat feit valt op meer dan één manier te verklaren.
In de eerste plaats: het gaat om een vorm van visserij en vishandel die, begonnen in een paar dorpjes in de Friese Zuidwesthoek, al dadelijk een internationaal karakter kreeg doordat het de uitvoer naar en de verkoop van paling in Londen betrof. Dat internationale karakter werd later nog vergroot doordat de betreffende firma de voor de export bestemde paling ook liet ophalen bij binnenvissers in het Duitse Oostfriesland en in Denemarken. Dat is één kant van de zaak.
Een andere betreft het feit dat met name in de Zuidwesthoek velen in de loop der eeuwen door deze palinghandel een bestaan vonden, hetzij in dienst van de heren Visser, hetzij in de scheepsbouw die verband hield met het destijds zo befaamde bedrijf. En dan is er nog de omstandigheid dat de Vissers die in de loop van meer dan twee eeuwen de onderneming dreven, een groot aantal nakomelingen kregen, zodat er ten slotte vele honderden Vissers „all over the world" woonden of wonen. (In Friesland komen bijna geen nazaten meer voor.)
Dat had weer tot gevolg dat allerlei zaken die licht zouden kunnen werpen op de geschiedenis van de Friese palinghandel - de personen, de bedrijvigheden, de schepen - eveneens wijd en zijd verspreid raakten, voor zover tenminste brieven, foto's, schilderijen, curiosa en wat dies meer zij niet zoekgeraakt of met opzet vernietigd, zijn.

Spiegel der Zeilvaart maart 1989 nummer 2 - De Friese palingaak herleefde in Nieuw Zeeland

Ongelofelijk, maar waar, in Auckland, aan het andere eind van de wereld, heeft de reconstructie plaats gehad van een verdwenen scheepstype: de Friese palingaak. Een naar Nieuw Zeeland geëmigreerde Nederlander, Wieger Bruin, heeft het gepresteerd een complete serie lijnen- en constructietekeningen uit te werken, van dit schip, dat, in dienst van de Friese palinghandelaren, minstens twee eeuwen in de vaart is geweest tussen Friesland, het Oostzeegebied en Londen.
Na het onverwachte overlijden op 12 juni 1987 van de heer Bruin schonk zijn weduwe zijn gehele nalatenschap op dit gebied aan het Fries Scheepvaart Museum in Sneek. In overleg met de Directie van het museum heeft de auteur van dit artikel op zich genomen deze unieke prestatie in de Spiegel der Zeilvaart openbaar te maken. Het ligt in de bedoeling, te zijner tijd aan de hand van de tekeningen van de heer Bruin een technische beschrijving van deze reconstructie te publiceren.
Het boek van Jan Zetzema, „De Friese Palingaken", verschenen in 1976, was voor vele in de geschiedenis van de Friese scheepvaart geïnteresseerden, een openbaring. De manier, waarop het leven en werken aan boord van de oude zeilende palingaken is beschreven, de inrichting ervan, de zorg voor de levende lading, de reizen naar de Oostzee en naar Londen, het is alles zeer beeldend te boek gesteld. Een belangwekkend stuk Friese historie, waarover slechts zeer weinig is gepubliceerd,' werd door dit boek voor een bredere kring aan de vergetelheid ontrukt.
De schrijver heeft ook getracht een bescheiden reconstructie van een palingaak op papier te zetten. Achterin het boek is in een drietal schetsmatige tekeningen de inrichting en het dekplan weergegeven. Wij worden er daarmee pijnlijk aan herinnerd, dat de Friese palingaak een voorgoed verdwenen scheepstype is. In musea, met name in het Friese Scheepvaart Museum in Sneek, waar het archief van de voormalige palinghandel W. & A. Visser Zonen te Heeg bewaard wordt, bevinden zich in concreto nog slechts een aantal tuigonderdelen. In dit museum wordt ook nog een op spanten gebouwd model van de aak „Heeg" bewaard.

Spiegel der Zeilvaart november 2001 nummer 9: Friese houtbouw krijgt bezoekerscentrum in Heeg

Op 27 juni j.l. sloeg Commissaris van de Koningin drs. E.H.T.M. Nijpels de eerste paal voor het bezoekerscentrum "De Helling" in Heeg. De Helling gaat bezoekers informatie bieden over de bouw en de geschiedenis van traditionele houten schepen in Friesland. Het centrum, dat geëxploiteerd wordt door vrijwilligers, is een initiatief van de Stichting Traditionele Scheepsbouw en vormt de eerste fase van een meerjarig project dat uiteindelijk moet resulteren in de bouw van een replica van de sinds de jaren dertig verdwenen palingaak. 
Met de palinghandel bloeide de scheepsbouw. In Heeg waren drie werven waar deze aken, die zo'n 18 meter lang waren en in hun bun 20.000 pond paling kon de bouw moeten kunnen volgen. Het idee voor een bezoekerscentrum was geboren. Nu, ruim twee jaar later, is het zover. Dankzij de financiële steun van gemeente, provincie, bedrijven en particulieren, kon in juni j.l. met de bouw worden begonnen. Wind en weder dienende zal het centrum, dat inmiddels "De Helling" is gedoopt, in december a.s. zijn deuren openen.
In 1999 verscheen het boek De Helling onder Heeg, waarin Sicco van Albada verslag doet van zijn speurtocht naar driehonderd jaar geschiedenis van de werf aan het Syl. Met die speurtocht werd het idee geboren: er moest weer een nieuwe palingaak worden gebouwd. En natuurlijk zouden bezoekers de bouw moeten kunnen volgen. Het idee voor een bezoekerscentrum was geboren. Nu, ruim twee jaar later, is het zover. 

Spiegel der Zeilvaart juli 2006 nummer 6- Driewerf: Verdwenen schepen waaronder de palingaak opnieuw gebouwd

De machtige palingaak in Heeg, waarmee eeuwenlang per tocht 20.000 pond levende paling van Fryslân naar Londen werd gezeild, de stoere Wierumer Aek in Paesens-Moddergat, waarmee generaties vissers boven de Waddeneilanden op visvangst gingen en het elegante houten skûtsje Aebelina in Earnewâld, dat haar diensten bewees voor het transport op de Friese binnenwateren: drie verdwenen scheepstypen die opnieuw door enthousiaste houtbouwers tot leven worden gebracht. Drie oer-Friese projecten verenigd in 'De Driewerf'. Hoe staat het met de voortgang van de bouw?
Er is stevig doorgewerkt aan de palingaak in Heeg. In december lag er alleen nog maar een 20 meter lange balk, die het begin van het vlak moest vormen. Twee maanden later stonden voor- en achtersteven en de beunschotten op hun plaats. In mei werd de laatste gang van het 10cm dikke vlak gebrand. Daarmee zijn de contouren van dit ruime zo m lange en 5,5 m brede schip duidelijk zichtbaar geworden. Bouwmeester Pier Piersma is samen met Kees Sars en Martijn Perdijk, die de leiding hebben op de bouwvloer, dan ook tevreden over de voortgang.

Kees Sars over de bouw van de Palingaak Korneliske Ykes II

Halverwege het eerste decennium van deze eeuw kwamen er drie reconstructieprojecten los in Friesland. Kees Sars werd gevraagd om bouwer te zijn van het project palingaak in Heeg. “Ook een palingaak is vrij zwaar en daar profiteert de paling van,” aldus Kees. “Met zijn allen zitten die palingen levend in de bun en in een schip dat weinig beweegt worden die palingen minder snel zeeziek. Dat was weer goed voor de handel, want vette paling levert meer op dan vermagerde exemplaren.” De palingaak mochten we bouwen in de loods van de familie Visser, dichtbij de werf van Pier Piersma. Voor ons was dit de eerst keer binnen bouwen, daarvoor hadden we altijd in weer en wind gestaan. Het was ook een project waar ik in het begin best wel een beetje tegenop zag, omdat de originele Korneliske Ykes gebouwd is door Eeltje Holtrop van der Zee, misschien wel de beroemdste botenbouwer in Friesland. Een hele eer om in zijn voetsporen te mogen treden. De tekeningen, het bestek en de stabiliteitsberekening waren in handen van Hans Ritzema en zijn bureau Gaastmeer Design.
Het hele verhaal: Kees Sars over de bouw van de Palingaak Korneliske Ykes II

https://www.sarshoutbouw.nl/portfolio/palingaak/