Korneliske Ykes II

Van 1929 tot 1933 maakte de schrijver deel uit van de bemanning van een in 1872 op de werf van Eeltje Holtrop van der Zee te Joure gebouwde Friese palingaak. Dat was de laatste van een vloot die in de bloeitijd van de Friese palinghandel op Londen, uit een twintigtal schepen bestond. Eeuwenlang is deze handelsvaart voor Holland en Friesland van grote betekenis geweest. Na een ontwikkeling die ergens in de 14de eeuw begonnen moet zijn en waarin Amsterdam, de Zaanstreek, en het omliggende Waterland een voorname rol hebben gespeeld kwam deze voor wat Holland betreft in de 17de eeuw op het toppunt van zijn bloei. Daarna ging Friesland een steeds grotere rol spelen met als hoogtepunt de tweede helft van de 19de eeuw toen er regelmatig drie of vier schepen tussen Friesland en Londen onderweg waren.

Een boek over het leven en werken aan boord van de Friese palingaken in de vaart op Londen en de Oostzee

Op 26 november 2005 verzamelden zich zo'n 350 bezoekers in de stampvolle bouwhal in Heeg voor de officiële kiel-legging van de nieuwe palingaak Korneliske Ykes. Ruim 250 jaar lang verzorgden deze machtige schepen vanuit de Friese Zuidwesthoek het transport van levende paling in NW-Europa. Eindbestemming was veelal Londen, waar vanaf een vaste ligplaats op de Theems de paling aan het publiek werd verkocht.
De palingaak is niet meer. De Korneliske Ykes werd in 1935 als laatste uit de vaart genomen en enkele jaren later gesloopt. Daarmee verdween het laatste houten zeilschip van de Nederlandse koopvaardijvloot. In Heeg en Gaastmeer, van waaruit ooit zo'n 10-16 palingaken de zeeën trotseerden, werd het stil aan de kaden. Alleen straatnamen en wat gevelstenen herinneren nog aan dit roemrijke verleden. 
Rond 1999 werd het initiatief gestart om tot de bouw van een nieuwe palingaak te komen. Vooruitlopend daarop werd in 2002 het Hout-bouwmuseum "De Helling" gerealiseerd. "De Helling" besteedt niet alleen aandacht aan de palingaak, maar aan de Friese houtbouw in het algemeen. Najaar 2005 was de financiering van het 1,2 min kostende schip ver genoeg rond om ook hiervoor het sein op groen te zetten.
De oorspronkelijke Korneliske Ykes werd in 1872 gebouwd door Eeltsje Holtrop van der Zee. De nieuwe Korneliske Ykes wordt gebouwd door Stichting "De Palingaak". Bouwmeester is Pier Piersma, bijgestaan door Kees Sars en Martijn Perdijk

Spiegel der Zeilvaart oktober 2007 nummer 8 - Herbouw palingaak Korneliske Ykes II

Bij moderne (na)bouw van traditionele schepen wordt doorgaans gebruik gemaakt ván materialen en werktuigen die in de tijd van die traditionele schepen niet bestonden. Dit leidt duidelijk tot schepen die waterdichter, van langere levensduur, cosmetisch fraaier, lichter en eenvoudiger te onderhouden zijn dan de oorspronkelijke schepen. Bij de bouw van KYII speelt authenticiteit een belangrijke rol, maar er worden wel enkele bochten afgesneden. Wanneer men naar het raamwerk van inhouten kijkt die men in KYII inbouwt, dan is het de vraag waarom men daarbuiten nog huidplanken zou willen aanbrengen, zo dicht staan die inhouten (spanten en knieën) naast elkaar. Op modernere wijze zou men sneller een lichtere constructie kunnen bouwen. Echter, terwijl ik dit schrijf, worden die huidplanken van tien centimeter dik en grotendeels gedroogd en op maat gezaagd. Tegen de tijd dat dit verhaal wordt gedrukt, zullen die huidplanken ter hoogte van de kim beginnend opwaarts richting boeisel reiken. Inmiddels zullen ook de zware berghouten zijn aangebracht.
Wat materialen en constructiemethoden betreft, is de palingaak veel 'authentieker' dan de moderne boeier of het Fries jacht. 

Na bijna drie en een halfjaar bouwen is de 'Korneliske Ykes II' op 4 april te water gezet. De palingaak is op traditionele wijze gebouwd door een team van professionele bouwers onder leiding van Kees Sars en Pier Piersma en ruim vijftig stagiairs en vrijwilligers. Bij de afwerking hebben vele bedrijven hun producten en/of arbeid belangeloos geleverd. De financiering van de bouw is mogelijk gemaakt door provinciale subsidies, hulp van de gemeente Wymbritseradiel en vele sponsors. Tijdens de bouw zijn ruim 7.000 bezoekers komen kijken.

Kees Sars heeft een eigen bedrijf met enkele vaste vakkrachten: Sars Houtbouw in Utrecht. Kees is al vele jaren actief als bouwmeester en voelt zich hierbij helemaal in zijn element. Hij bouwde van 1986-1992 als leermeester mee aan de Batavia. In het Archeon bouwde hij met een collega van '92-'94 een Romeins vrachtschip en middeleeuwse huizen. Toen kwam een periode van vier jaar in Kampen waar hij de bouw van de Kamper Kogge in goede banen leidde, vervolgens het Statenjacht Utrecht met eenbouwtijd van 1998-2003. Het werd wat rustiger met replica's, maar in Utrecht was er volop werk voor Kees' bedrijf in kerken en monumentale panden, waar op zeer historische wijze gerestaureerd moest worden. Toen in Heeg plannen werden gesmeed om de palingaak 'Korneliske Ykes II'' te herbouwen nam Pier Piersma contact met hem op. Het klikte tussen deze twee vakmensen en nadat alle afspraken met de stichting De Palingaak onder voorzitterschap van Marius Jonkhart waren vastgelegd konden Pier en Kees met zijn mensen en twee andere collega's aan de gang.

Deelnemer Koningsvaart 2013 in Amsterdam ter gelegenheid van de troonswisseling

Op 16 juni gooit de palingaak 'Korneliske Ykes II' uit Heeg de trossen los voor een bijzondere reis naar Londen. Voor het eerst na tachtig jaar wordt er dan weer een lading levende aal afgeleverd per zeilschip. Al zoekt Stichting De Palingaak nog wat hulp om deze handelstocht tot leven te wekken.
In 1999 ontstond het idee om de palingaak Korneliske Ykes opnieuw te bouwen. Het duurde tot 2005 voor de kiellegging een feit was. In de voorbereidende jaren werden de benodigde middelen verzameld en kwam er een bouwtekening. Dat was niet eenvoudig, omdat er weinig gegevens van deze aak bewaard waren gebleven. Aan de hand van oude foto's en metingen verricht tijdens de sloop, vlak na de Tweede Wereldoorlog, konden lijnentekeningen op papier worden gezet. En in zoog gleed de reconstructie van de laatste palingaak, de Korneliske Ykes II, van de helling. Van meet af aan was het de bedoeling om met deze aak naar Londen te varen, naar de oude ligplaats aan de Theems, waar de palingaken sinds de zeventiende eeuw de zogeheten Dutch Mooring bezet hielden. Dit jaar is het dan zover, Stichting De Palingaak heeft besloten de oversteek naar Engeland te maken met de Korneliske Ykes II. Dat klinkt makkelijk, maar deze beslissing heeft behoor­lijk wat consequenties.
Vroeger zeilden drie mannen de aak op een kompas naar de overkant, volgeladen met is tot 20 ton levende paling in de bun. Tegenwoordig denken we dat dat anders moet. De veiligheidseisen zijn strikter geworden en drie mannen vinden we veel te weinig. Maar de reconstructie-aak Korneliske Ykes II is zo natuurgetrouw mogelijk nagebouwd. Voor de zeereis moet ze nog extra uitgerust worden met een zeereling, waterdichte luiken, AIS, navigatieverlichting, stoomlicht, nieuwe kabel in de mast, radarreflector, plotter, elektrische kookplaat en een generator. Naast de aanvullingen aan de aak, zijn er reddingsvesten, een reddingsvlot, lifelines, een set noodsignalen, zoeklichten, brandblussers, een klassieke bijboot, reserveonderdelen en gereedschap nodig. Een behoorlijk investering, waarvoor bijdragen zeer welkom zijn. En dan moet de juiste certificering ook nog voor elkaar worden gemaakt.

De palingaak vaart, maar heeft tot nu toe nog nooit het zilte nat van het kanaal geproefd. Maar dat gaat de komende dagen gebeuren! De 'Korneliske Ykes II' is uit Heeg vertrokken en vaart later in de week de Theems op, naar de oude vaste ligplaats, de zogenaamde ‘Dutch Mooring’. 

Met de reis van de Corneliske Ykes II naar Londen vraagt de Stichting aandacht voor:

• In stand houden van het houten cultureel varend erfgoed;
• Kennis en ervaring van het ambacht scheepsbouw bewaren en verspreiden;
• Varen met cultureel erfgoed, ook door de jeugd;
• Paling, palingvissers, palinghandel;
• Duurzaam omgaan met de vissoort paling om die in stand te houden;
• Nieuwe wegen vinden voor vrije palingmigratie;
• Constructief bijdragen aan het debat over paling en duurzaam palingvissen;
• Bevorderen dat er meer onderzoek komt naar paling en de wereldwijde palinggedrag;
• Aandacht vragen voor de natuurlijke wilde palingketen, maar ook voor de keten van gekweekte paling;
• Oude contacten en handelsbetrekkingen in ere herstellen voor paling en ook andere branches;
• Culturele uitwisseling bevorderen tussen Londen en Heeg;
• Zelf ervaren wat het is om met een palingaak te varen en van paling te genieten.

Zaterdag 15 juni: een unieke dag met een groots evenement in Heeg

Rond 15.00 uur is de palingaak Korneliske Ykes II haar tocht met levende paling naar London begonnen. Heel Heeg is hiervoor uitgelopen en geïnteresseerden van heinde en verre zijn komen kijken om samen vanaf De Syl de palingaak 'Korneliske Ykes II' uit te zwaaien voor een behouden vaart naar Londen én terug.
Rond 13.00 woerd de aak met levende paling geladen. Tijdens dat overladen vanuit klassieke vissersschepen kwamen in de oude havenkom ook boeiers, Friese jachten en tjotters binnenvaren. Die schepen hebben de palingaak later die middag uitgeleide gedaan. Onder die schepen was ook het Statenjacht van de Provincie Fryslân. 

De Nieuwsbrief van de Palingaak: De palingaak is uitgezwaaid op zaterdag 15 juni

Omrop Fryslân schrijft:
De palingaak Korneliske Ykes II uit Heech is dinsdagmiddag aangekomen aan de Engelse kust bij Lowestoft. Voor het eerst in tachtig jaar vertrok een aak met levende paling afgelopen zaterdag vanuit Fryslân. Het was een rustige overtocht. Het laatste stuk was zo goed als windstil. De palingaak is nu onderweg richting Londen. Daar verwachten ze woensdag aan te komen. In het verhaal ook een video van de reis. Zie verder de facebook-pagina hieronder.
Palingaak na rustige overtocht aangekomen in Engeland

Na meer dan 80 jaar is er weer een palingaak met levende paling naar London gevaren. Met deze reis werd het rijke verleden van de palinghandel vanuit Zuidwest Friesland levend gemaakt. Het is tevens een eerbetoon aan de schippers en bootslieden, die meer dan twee eeuwen de bevolking van London hebben voorzien van verse paling.
De tocht naar London is voorspoedig verlopen, al leken stroming en wind even spelbreker. Langs de Nederlandse kust is vanaf Den Helder naar beneden gekruist tot aan Callantsoog. Maar verder kruisen leek niet mogelijk. Vandaar dat vanaf dat punt de oversteek gemaakt. Op volle zee bleken stroom en wind gunstiger, waardoor Norwich in zicht kwam om op 20 juni de Theems op te kunnen varen. 
In Londen hebben de bemanningsleden onder leiding van schipper Maarten Stuurman een druk programma afgewerkt. De gehele week kon de aak zijn ligplaats vinden aan de Hermitage Moorings, een prachtig steigercomplex voor klassieke schepen, vlak  voor de Tower Bridge. Driemaal voer de palingaak door de Tower Bridge. Op één van die vaarten naar de originele Dutch Mooring – die ligt tussen de Tower Bridge en London Bridge- zaten Hylke en zoon Jan Zetzema aan boord. Beide zijn nazaten van de schrijver van het boek De Friese Palingaken, Jan Zetzema. Zij vertelden uit eerste hand mooie aanvulling op wat er al in het boek staat beschreven. Daarnaast was het voor beide heren een mooie belevenis om in de voetsporen van hun vader en grootvader te varen.
Zaterdag 29 juni vertrok de aak vroeg uit Londen en zondagavond deed ze Oostende aan. De terugreis werd in dagtochten afgelegd om meer mensen de kans te geven met de aak mee te varen. Een dag later was Scheveningen al bereikt. Met de wind in de rug is dat deel van de terugtocht vele malen sneller verlopen dan de heenreis met tegenwind.
Op vrijdag 4 juli arriveerde de aak in Den Helder waar ze het hele weekend aanwezig was bij het Dutch Wooden Boat Festival. Ook hier bezochten vele bezoekers de aak om zich te laten informeren over de historie van de palinghandel en de net gemaakte reis naar Londen.
Op 9 juli om 17.00 uur meerde de Korneliske Ykes II weer af in het centrum van Heeg. Honderden belangstellenden vulden de Syl en de tuin van Pier Piersma voor een groots onthaal van de aak en haar bemanning.

`Het zeilt heerlijk,' zegt Maarten. 'Deze aak is echt gemaakt voor de zee, we hebben nog geen vast water aan dek gehad. Wanneer de bun begint te brommen, varen we onze maximale snelheid. Kijk maar eens hoe het water uit de bun wordt geblazen wanneer die boven water uitkomt. Het water komt er met een zucht uit en dat klinkt als een walvis. Geen idee hoe de twintig kilo levende aal die we symbolisch meenemen dat ervaart, maar wat een schip!
De Theems opvaren kan alleen met de stroom mee. In de monding van de Theems kunnen we nog een paar slagen maken, daarna wordt de Theems te smal; aftuigen en een uurtje of zes op de motor varen. Met een snelheid van acht knopen over de grond stomen we op het centrum van Londen af.
Het landschap wordt nu afwisselend industrieel en landelijk. Dichterbij de stad doemt de bebouwing op, een mix van klassieke bouwwerken en hypermoderne glazen wolkenkrabbers, waarin het financiële centrum huist. 'Jongens, na deze bocht zien we de Tower Bridge,' zegt schipper Maarten op enig moment. We zijn met trots vervuld als de brug in beeld komt. Vlak voor de brug, op vrijdag 21 juni om vier uur 's middags, meren we af bij de Hermitage Moorings, waaraan meer varend erfgoed ligt. We feliciteren elkaar en een enkele traan vloeit bij de stoere zeebonken. Met een glas Friese Beerenburg in de hand toosten we op het volbrengen van een gedenkwaardige reis.

Op zondag 5 juni is de palingaak Korneliske Ykes II onder luid gejuich van honderden belangstellenden vertrokken voor een unieke en historische reis van Heeg naar de Oostzee. In 1936 voer de palingaak Korneliske Ykes voor het laatst naar Denemarken en Zweden. Nu, 86 jaar later, vertrekt Korneliske Ykes II, die zo origineel mogelijk is nagebouwd en in 2009 te water is gegaan, naar de Oostzee om te ervaren hoe die reizen vroeger waren.

"In Beeld" - Verhaaltjes bij een beeld met intrigerende maritieme zaken in het heden en in het verleden:

• Holehaven Creek 1920
• Friese palingaken in Deense wateren
• "Antiquarian Curiosity"
• Geen werk zonder kapitaal
• The Dutch Mooring
• Langzame aaljagers
• Koeriersdiensten
• Verkeken kansen

Boeken geschreven door Dirk Huizinga:

• Twee eeuwen Friese Palinghandel en de aken en aakjes die hiervoor werden gebruikt

In Friesland kon eeuwenlang voldoende paling worden gevangen om zeker een miljoen kilo naar de afzetmarkt in Londen te verschepen. Maar eind negentiende eeuw keerde het tij. Om aan de grote vraag te voldoen gingen de Friezen op aaljacht in de Oostzee. Palingaak Korneliske Ykes II imiteerde afgelopen zomer zo'n reis naar dit gebied, de schippers vertellen over hun ervaringen.
Natuurlijk, je kunt lezen over de reizen van de zeilende palingaken, maar pas wanneer je aan boord van een palingaak over zee naar Denemarken en Zweden vaart, voel je aan den lijve hoe het er echt aan toeging. Eerder, in 2019, maakte de palingaak Korneliske Ykes II al een historische
reis naar Londen, maar nu was logischerwijs de Oostzee aan de beurt. Alle bemanningsleden aan boord van de palingaak zijn vrijwilligers. Zij kunnen op zo'n reis vaak wel een of twee weken mee, maar niet de hele tijd. Dat geldt ook voor de schippers die de aak naar de Oostzee varen en weer terug naar de thuishaven Heeg, de namen waren dit keer: Jugo Baya, Johannes Hobma, Ruurd Bootsma, Douwe Bootsma en Maarten Stuurman.