Banjaard NZ1

Het Visserijregister, dat 40.000 kaarten telt is online te bekijken op zuiderzeecollectie.nl. De afgelopen jaren zijn alle kaarten gescand overgetypt. Al deze scans en data zijn op zuiderzeecollectie.nl te bekijken en te doorzoeken. Volgens Kees Hendriks, sectorhoofd Collectie en Informatiebeheer van het Zuiderzeemuseum, brengt de digitalisering van de kaarten en het overtypen van alle handgeschreven details het vissersleven van de vorige eeuw weer tot leven. “De kaarten met details over vaartuigen, vangstsoorten en bijzonderheden zoals scheepsrampen en inbeslagnames zijn ook voor historisch en economisch wetenschappelijk onderzoek interessant.”

Geacht Bestuur,
Gaarne geef ik hierbij gehoor aan Uw verzoek om nadere gegevens over de door mij aangekochte Hoogaars 'Banjaard' die bij U staat ingeschreven onder nummer 165.
Dit schip ie gebouwd door de werf Duivendijk op Tholen. Bij mijn bezoek aan deze werf om nadere informatie over dit schip te krijgen heb ik met de bouwer Dirk van Duijvendijk een heel gesprek gehad. Deze vertelde mij dat het schip niet in 1936 maar in 1932 als garnalen visser is gebouwd voor iemand uit Terneuzen, maar hij kon zich de naam niet meer herinneren, zodat ik wel de letters NZ (Neuzen) maar niet het nummer kon achterhalen. Verder wist hij mij te vertellen dat het schip in 1936 tot jachthoogaars is verbouwd en dat het schip vanaf die tijd al bij zijn werf in onderhoud is geweest, waardoor hij kon instaan voor de staat van onderhoud.
Misschien is het aardig om nog te vermelden dat de boot als een van de eerste hoogaarsen met een gloeikopdiesel was gemotoriseerd. Tot zover een stukje historie en verder onderstaand nog
de 'gevraagde gegevens:

• Naam de "Banjaard " zeilnummer VB 16 type Hoogaars;
• TCF-meting 1.096 met een geldige meetbrief;
• Lengte 12,23mtr. Breedte 3,810mtr. Diepgang 0,90mtr.
• Gebouwd van eiken spanten en huidgangen.
• Ontwerper en bouwers Dirk en Melle van Duivendijk welke werf inmiddels door de kinderen is overgenomen.

Rest mij U nog te vermelden dat ik natuurlijk al in het bezit ben van het door Mr. Dr. T. Huitema geschreven boek. Misschien ie het voor U ook van belang te weten dat J. van Beylen een boek over de Hoogaars heeft geschreven wat door De Boer Maritiem is uitgegeven.
In de hoop U hiermede voldoende gegevens te hebben verstrekt verblijf ik met vriendelijke groet,
Aryan de Waal.

In de afgelopen maanden is er een stevige restauratie uitgevoerd op de werf Joh. van der Meulen aan de Woudvaart te Sneek aan de hoogaars 'Banjaard'. Nadat we daar een kijkje namen, waren we van mening dat dit een goed voorbeeld is van een platbodem die sinds 1960 in onze bestanden voorkomt, en die nu weer voor een groot aantal jaren verzekerd is van haar voortbestaan in een goede staat van onderhoud dankzij uitstekend vakmanschap. Zoals veel van dit soort schepen kent deze hoogaars een rijk verleden en vertellen we u hier eerst iets over de geschiedenis ervan.

In 1932 wordt op de werf van Dirk van Duyvendijk op Tholen, door Dirk en Melis van Duyvendijk een nieuwe hoogaars gebouwd in opdracht van een garnalenvisser uit Terneuzen. Het schip krijgt als consentnummer TH29. Helaas heeft niemand ons iets kunnen vertellen over de opdrachtgever en over de eerste eigenaar van het schip. Daarmee was het ook niet mogelijk de registratiecijfers te achterhalen. Wellicht dat toekomstig archiefonderzoek door de huidige eigenaar daar nog eens verandering in brengt. De 'Banjaard' kan worden gekenschetst als een echte Tholense hoogaars met een lengte van 12,23 m en een breedte van 3,80 m, gaffelgetuigd. Tot 1938 werden op de Tholense werf van Van Duyvendijk veel hoogaarsen gebouwd, in totaal ongeveer 125 stuks. De laatste aldaar gebouwde hoogaars was de toenmalige 'Remcoline' thans 'Atalante' geheten.

De hoogaars is van oorsprong het meest karakteristieke vaartuig van de Zeeuwse wateren en werd gebruikt als vracht-, veer-, maar vooral als vissersschip. Het type komt al voor op een schilderij uit de eeuw en is mogelijk ontwikkeld uit de Middeleeuwse vrachtschepen zoals die op de bovenloop van de Maas in gebruik waren. Er zijn verschillende subtypen bekend, zoals de Vlaamse, de Arnemuidense, de Kinderdijkse en de Tholense hongaars. Vorm en bouwwijze daarbij verschillen op onderdelen behoorlijk van elkaar. Als gemeenschappelijk kenmerk hebben ze allemaal een plat vlak, druppelvormig met de ronde kant aan de voorzijde, ter hoogte van de mast de grootste breedte en onder de sterk vallende voorsteven het diepst stekend. In het achterschip zijn vlak en gangen sterk opgebogen. Sommige deskundigen verklaren de naam van dit scheepstype dan ook uit de "opgestoken" kont. De kimplaten buigen in de boeg naar boven en raken de voorsteven een heel eind boven het vlak, aldus een driehoek vormend. Er zijn drie overnaadse huidgangen aan elke kant. Het berghout verloopt van voor tot achter in een vloeiende vallende lijn en heeft, van achteren gezien, een kenmerkende, liggende S-vorm. De hongaars kent een zgn. vissend roer.

Al in 1936 wordt de hoogaars waar we het in dit stukje over willen hebben, uit de visserij gehaald en door Van Duyvendijk omgebouwd tot plezierjacht met registratienummer HB16. Wie daarbij de opdrachtgever was is helaas onbekend. Wel is bekend, dankzij de naspeuringen van de voormalige conservator van het Nationaal Scheepvaart Museum te Antwerpen; J. van Beylen, een autoriteit op het gebied van de kennis over de hongaarsen en schrijver van het standaardwerk 'De Hongaars', dat het schip sinds die tijd ook bij Van Duyvendijk in onderhoud is geweest.

Sinds 1960 heeft het schip een tiental eigenaren gekend waaronder rond 1990 notaris Hans Muijs uit Kortgene, die het schip verkocht aan Peter Rinkes. Het schip is thans eigendom van de fan. C. en Y. van Hooft. In 1995 werd de gehele buitenkant gerestaureerd bij de fa. Bültjer te Ditzum (Dld). Het schip was toen echter al enige jaren in onderhoud hij de Fa. joh. van der Meulen, maar deze werf had er op dat moment geen tijd voor. Het was de tijd dat er naast nieuwbouw in de ronde en platbodemwereld veel werd gerestaureerd en opgeknapt. Nu is ze dus opnieuw onder handen genomen en wordt ze op de werf van Van der Meulen van een aantal nieuwe inhouten voorzien en wordt opnieuw ingetimmerd met een opvallend ruime indeling. Ook wordt ze van een zelflozende, ook geheel vernieuwd betimmerde, kuip voorzien. Als slotstuk is er een nieuwe motor geplaatst. Een zeer omvangrijke klus die al met al een aantal maanden in beslag heeft genomen, en die het schip weer in een zeer stabiele conditie heeft gebracht. Een trots schip dat nu ook weer terecht een trotse eigenaar kent.

CONSENT is een uitgave voor de donateurs, sponsors en relaties van de uitgevende organisaties; dit zijn naast VZW Tolerant, de Stichting Museumhaven Zeeland uit Zierikzee en Stichting Behoud Hoogaars. In het blad Consent verscheen in 2011 een artikel met de kop 'De Thoolse Hoogaars 'Banjaard' (zie ook Consent voorjaar 1998 - De Van Duivendijk-werf in Tholen). Vanaf oktober 2004 is schrijver dezes de trotse eigenaar. Dit jaar hebben wij een stichting opgericht voor 'Banjaard' NZ1. Met restauraties zijn nu eenmaal grote kosten gemoeid en wij zijn natuurlijk slechts particulieren. Wij beleven echter veel plezier aan het schip en zijn er van overtuigd dat de 'Banjaard' nog wel een poosje mee kan. Natuurlijk komt er na ons ooit weer een andere eigenaar die voor de 'Banjaard' gaat zorgen. Maar zolang het fysiek nog kan blijven we er mee varen!
Het is dankzij de oplettendheid van zoon Jaap Bosschieter dat de historie nu nagenoeg geheel bekend is. Hij zag de 'Banjaard' terug in het artikel van de Spiegel der Zeilvaart, waarin verslag werd gedaan over de restauratie. Hij heeft met mij contact opgenomen en zo zijn mijn vrouw en ik op een middag op bezoek geweest en kregen een oude film met de 'Banjaard' te zien. Ook kregen we veel verhalen en ordnermappen met documentatie mee. Met de informatie uit deze mappen en het logboek zijn veel raadsels opgelost. Of hiermee alles bekend is zal de geschiedenis ons leren.

Gerard Bal schrijft in maart 2018

Voor meer wetenswaardigheden over dit schip zie: Herinneringen van een Zeeuwse garnalenvisser door Kees Grootjans (Uitgave van Van Geijt 1990.
De in 1918 te Arnemuiden geboren Kees Grootjans verhaalt zijn herinneringen aan het armoedige leven in Arnemuiden en zijn ervaringen als garnalenvisser te
Terneuzen).  Dit is een oud-oom van mijn vrouw, Johanna de Quelery. Haar vader, mijn schoonvader, heeft gevaren op het scheepje NZ1, samen met zijn vader en Kees Grootjans. Haar opa heeft de NZ1 laten bouwen.