Jan Spanjaard (later Norma en Offemia)

In de werfboeken van Eeltje Holtrop van der Zee, Boek 4a periode 1859 - 1920 Joure (4a 55-57 1898 loodsvaartuig) vinden we de volgende gegevens over de 'Jan Spanjaard':

Bovenstaande pagina is onderdeel van het Supplement van het Nederlandsch Jachtregister 1924-1925, een uitgave van A.N.W.B. Toeristenbond voor Nederland in 1925.

Op onze pagina "Papieren Schepenlijsten" in ons hoofdstuk "Stamboek" hebben we een overzicht opgenomen uit het Stamboekarchief "Verdwenen of gesloopte boeiers na 1890".

W.K. 1930 blz. 326
Foto van de grote boeier Offemia van Graaf van Limburg Stirum op de openingstocht van de Koninklijke (zie ook W.S. 30 sept. 1930 blz. 296)
W.S. 1930/153 (deze boeier lijkt tot in details op de Rijksboeier Noord-Holland).

W.K. 1930 juni
blz. 393 Beschrijving van de zeilwedstrijden van Hollandia op het Brasememeer.
blz. 394 Foto van de grote ronde jachten in de wedstrijd van Hollandia van links naar rechts, Offemia, Salamander en de Wester (deze foto ook in W.S. blz. 153)
blz. 397 uitslag van de wedstrijd: 1. Offemia, Graaf van Limburg Stirum 2. Salamander, R.Schuil, 3. Seven Bells, Withof Kens.

W.S. 1931 blz. 341
Foto. Is dit wel de Offemia? Boeisel en zetboord geheel anders dan op de van W.K. 1930 blz. 326.

Jaarboekjes Koninklijke
Van Limburg Stirum komt als eigenaar voor van 1926 tot 1936. (Volgens W.S. 1925 blz. 110 heeft van L.S. de boeier Tourist lang 18,5 meter verkocht)

Werfboek XV blz. 293 t/m 297
Reparatie de boeijer Graaf van Limburg Stirum Noordwijk (1927) totaal f 5.939,--. Werkloon 4467 uur a f 0,60 f 2.680,20
Hout en de rest (w.o. een nota van Abraham van Stolk ad. f 2.061,--) f 3.258,75, Opgeteld f 5.938,95
Dit schip zou de vroegere Jan Spanjaard zijn.

Br. Romkema 26 Sept. 1952
Het gangboord of waring liep door tot het achterschot. Dit had o.a. de Jan Spanjaard bij het loodswezen te Nieuwe Diep.

Br. Romkema 12 okt. 1952
De Jan Spanjaard is in 1897 of 1898 gebouwd voor het loodswezen te Den Helder (schipper de Wijn). Er was wel een blauwdruk van, maar het schip 4 is geheel op het oog gebouwd enkel de lengte, breedte en holte was van te voren opgegeven. En ik weet nog wel dat grootvader zeide bij het bouwen van de Jan Spanjaard: ik ken it net meer goed sjen.

Werfboek XVI blz. 55
Het Rijksvaartuig Jan Spanjaard ten dienste van het loodswezen gebouwd in 1898. Handschrift van Eeltje Baas , Lengte wordt niet gegeven, deze moet ongeveer zijn: voorend 26 voet, roef 25 voet, stuurstoel 6 voet, samen 57 voet (= + 16 meter). Hoog voor 9 voet 2 duim. Hoog achter 8 voet 2 duim. Hol 1 meter 85 duim. Zwaarden lang 16 v0et 6 duim en breed 6 voet 4 duim.
Volgens jachtschipper Hoeksema (Ouderhoek VanBlijdenstein) was Wiebe Taekema schipper op de Offemia.

Jachtreg. 1925
Norma. Eigenaar W. Taekema, Den Helder, houten boeier, overdekt 50 ton, lang 18.20 m. breed 5 meter, diep 1 meter. Bouwer Holtrop van der Zee 1901.
Volgens schipper de Moed v.h. Z.Z. Museum die ook op dit schip heeft gevaren is de Offemia naar Engeland verkocht.
Volgens Jaarboekje Koninklijke is de Offemia groot 70 ton, de Almeri 68 ton; dus moet de Offemia ook 18 meter lang zijn. Zij kan dus niet de Albatros II zijn geweest.

Supplement J.R, 1922 blz. 36
Boeier Tourist eig. Graaf Van Limburg Stirum, Noordwijk, geen verdere gegevens.

Over de historie als loodsschip zal wel het een en ander te vertellen zijn; dat hebben wij echter niet uitgezocht. Na een diensttijd van ongeveer 25 jaar werd het zeilschip vervangen door een motorschip en werd de "Jan Spanjaard" verkocht aan een particulier. Algemeen wordt aangenomen dat de aan Holtrop van der Zee toegeschreven boeier die onder de naam "Norma" voorkomt in het Nederlandsch Jachtregister van 1925, de vroegere loodsboeier "Jan Spanjaard" is; als eigenaar staat vermeld W. Taekema te Den Helder. Weliswaar staat als lengte 18,00 meter vermeld, dat moet dan een foutieve opgave zijn geweest; de breedte 5,00 meter klopt wel en het bouwjaar 1901 is niet ver naast het eigenlijke bouwjaar 1898. Waarschijnlijk was het schip bij Taekema in de verhuur beland. Enkele jaren later is het onder de naam "Offemia" eigendom van Graaf van Limburg Stirum te Noordwijk. Ongetwijfeld moet de transformatie tot plezierboeier met omvangrijke werkzaamheden gepaard gegaan zijn. Welke werf dat heeft uitgevoerd weten we niet. In de `Waterkampioen' van 1930 komt een fraaie foto voor van de "Offemia" tijdens de openingstocht van de 'Koninklijke'.

Verkocht naar Engeland

Als van zoveel grotere boeiers was het lot van de "Offemia" om naar Engeland verkocht te worden. Dit zou in 1936 hebben plaatsgevonden. De Waterkampioen' maakt er in de rubriek De Uitkijk pas twee jaar later melding van. Wat haar lot aldaar is geweest weten wij niet.

Peter Tolsma schrijft in de Spiegel der Zeilvaart van februari 2008 het volgende:
Soms word je opeens verrast door informatie waarvan je niet meer had verwacht dat die nog boven water zou komen. Ik heb de heer Vermeer mogen helpen bij het schrijven van zijn boek De Boeier. We hebben na veel speurwerk naar de herkomst van boeiers soms moeten besluiten niet verder te zoeken. De reden daarvoor was dat verdere duidelijkheid op dat moment uit bleef. Op de pagina's 126 en 127 van het boek staat in de beschrijving van de boeier 'Jan Spanjaard' over de brief, die Eeltje Romkema schreef aan de heer van Waning in 1952. Groot was mijn verassing toen ik onlangs een brief mocht ontvangen van de heer J.M. van der Esch uit Papendrecht.

Alle nieuwe informatie heeft hij gebundeld in het bewuste artikel. Een maand later publiceerde J.M. van der Esch een artikel over de werven in Papendrecht.

Lees het hele verhaal in ons hoofdstuk "Uit het Stamboek": Twee Loodsboeiers en een oude scheepswerf in Papendrecht.

Op de eerste foto op het schip staat de Graaf voor en mijn vader midden in achter.
Op de tweede foto zit de havenmeester Pipa de Groot links en 2e van rechts mijn vader Poppe de Boer. Verder onbekend.
De Graaf was gouverneur van Indonesië geweest, dat verklaart misschien de donkere kok op het schip op de eerste en derde foto.

Naar aanleiding van uw artikel over de "Jan Spanjaard", heb ik uit familiegegevens enkele aanvullingen. Mijn opa Wiebe (Wybe) Taekema kocht in 1923 "een in prima staat verkerend inspectievaartuig van het loodswezen, dat op de Rijkswerf in Den Helder als domeingoed was aangeboden". Hij richtte het in tot plezierjacht. En doopte het "De Toerist".
Behalve de schipper, Wiebe Taekema bestond de bemanning uit een wisselend aantal knechten; o.a. Kees Terpstra (kok-hofmeester), Poppe de Boer (in het artikel genoemd), Marten van de Akker, broer Piet Taekema en zijn zoon (mijn vader) Doekele Taekema. De boeier is aan de graaf Van Limburg Stirum verkocht onder nadrukkelijk beding dat Wiebe Taekema als gezagvoerder bij de graaf zou blijven werken. Hij is dan ook tot zijn overlijden in 1937 bij de graaf in dienst geweest.

door kleinzoon Wybe Doekelsz Taekema

Wybe Taekema, dit is de schrijfwijze zoals die de laatste tijd wordt gebruikt. Maar in de “boeken” komt men Wijbe, Wiebe en Wybe tegen. Ik ga verder met WYBE.
Wybe Taekema werd op 14 oktober 1880 in Franeker geboren als zoon van Doekele Taekema en Baukje Molenaar. Vader was schipper/eigenaar van een tjalk en voer met landbouwproducten rondom de voormalige Zuiderzee en de Waddenzee. Wybe kreeg nog 3 broers en een zus.
Wybe is op 4 februari 1909 in Harlingen getrouwd met Dirkje Bakker. Dochter uit een Urker vissersfamilie. Het beroep van Wybe was toen al “Jacht kapitein”. Ze kregen samen 1 dochter (vroeg overleden) en 3 zoons. Van 1910 tot 1914 heeft hij met vrouw en kind in Engeland gewoond. Waarschijnlijk in Brightlingsea. Rond 1913 was hij in dienst bij de Engelse schrijver Arnold Bennett, eigenaar van de hoogaars 'Velsa', als kapitein. Met Bennett heeft hij een reis gemaakt vanuit Oostende via de Belgische kanalen en de Zeeuwse wateren en Hollandse rivieren naar en rondom de Zuiderzee en vervolgens de via de Duitse Waddeneilanden naar de Baltische zee en weer terug naar Engeland. Eén en ander is beschreven in het boek “From the log of de Velsa” van Arnold Bennett in 1914. In het begin heeft hij met de “Velsa” nog een aantal dagen in de haven van Veere op helling gelegen, omdat er tijdens de overtocht over de Westerschelde lekkage was op getreden.
In 1914 is hij weer naar Den Helder teruggegaan ivm met de Eerste Wereldoorlog. In 1923 heeft hij dan de loodsboeier gekocht en verbouwd tot jacht. En is hij op den duur bij Graaf Van Limburg Stirum in dienst gekomen.

Na het gereedkomen van de 'Toerist'('Norma') in de tweede helft van 1923 werd de maidentrip van Den Helder via de Zuiderzee naar Amsterdam gemaakt. Met aan boord Wybe, zijn vrouw en de drie zoons. Een zwager Geert Bakker en zijn vrouw en twee dekknechten. Tijdens deze trip is er een watervliegtuig afkomstig van vliegkamp de MOK op Texel, op enige afstand voor het schip in het water gestort. De Taekema’s zijn meteen in actie gekomen om de inzittenden te redden. De vlieger was ernstig gewond. Een tweede watervliegtuig landde in de buurt van de 'Toerist' en heeft men de gewonde piloot overgebracht naar het tweede vliegtuig. De waarnemer van dit vliegtuig en de eerste waarnemer werden in Wieringen aan land gezet en kon de reis worden vervolgd. Rond 1930 komt de naam 'Offemia' in beeld.

Wybe is op 26 september 1937 in Den Helder overleden.
Bovenstaande heb ik uit eigen stamboomonderzoek bij o.a. Genlias, uit het boek van Bennet en familiearchief.

Wybe Doekelsz Taekema, maart 2016

In november 2018 discussieerden een aantal kenners van Ronde jachten over de herkomst van foto's in de collectie van het Zuiderzeemuseum, gemaakt door Jan Wolthers, die veel voor het Zuiderzee Museum heeft gefotografeerd. Niet iedereen was het eens met de vermelding 'Almeri' door het museum.
Andere mogelijkheden zouden de grote boeiers van Van der Zee, 'Olga' (verdwenen in haar Italiaanse periode onder de naam 'Ascona' rond 1955) of de boeier 'Offemia' (gebouwd als 'Jan Spanjaard', in 1936 naar Engeland verkocht) kunnen zijn.
Een duidelijk kenmerk van de 'Almeri' waren de drie (3) wantputtingen, waar Vermeer ook melding van maakt en die ook duidelijk op de foto's zichtbaar zijn. Een duidelijk kenmerk van de 'Jan Spanjaard' waren de twee ronde poorten in het achterschip.

Hieronder een aantal foto's van een oude boeier uit de Zuiderzeecollectie van het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen., waarop volgens de beschrijving de 'Almeri' is te zien,. De foto's zijn van Jan Wolthers, die veel voor het Zuiderzee Museum heeft gefotografeerd. Bij de foto's is er een plaatsvermelding, maar geen datering.
Wel wordt vermeld dat de boeier in de Tweede wereldoorlog is afgezonken bij Warmond, om problemen met de bezetter te voorkomen. In deze 4 jaren is het schip erg achteruitgegaan door het veenzuur in het grondwater. Datering van de foto's is 1967.

Prof. Ir. Jouke Post (zoon oud-eigenaar Jouke Post, die de 'Almeri' in Leeuwarden koopt in 1960) schrijft dat er bij de 'Almeri' nooit patrijspoorten in het achterschip hebben gezeten. Op de foto's kun je ook de verschillen zien met die van de "echte" 'Almeri' , zoals de lijn van de roef van het dak en de beschildering van boeg en kont.

Zo nu en dan wordt de boeier 'Almeri' weer eens gememoreerd en vaak wordt gezegd dat het de grootste boeier ooit was. Soms duikt er weer een foto of een restant op. Vaak worden foto’s van deze boeier verward met die van drie andere boeiers, de 'NoordHolland', de 'Jan Spanjaard' ('Offemia') en de 'Olga'. Alle vier zijn ze gebouwd op de werf van Van der Zee in Joure.
Eeltje Holtrop van der Zee was de bouwmeester in 1878 bij de 'NoordHolland'. Auke van der Zee bij de andere 3.Hoewel de 'Jan Spanjaard' ('Offemia') gebouwd is in 1898 en Eeltje, Auke's vader, nog leefde, was deze al rond 1894 met pensioen gegaan. Redelijkerwijs mag je Eeltje's inbreng in dit schip dan ook klein achten. Hij stierf in 1901. De 'Olga' en de 'Almeri' zijn van latere datum. Van de 'NoordHolland' bestaan helaas maar weinig foto’s.

Met zekerheid zijn de volgende, voor iedereen zichtbare, kenmerken te noemen, waaraan de vier grote Van der Zee boeiers te herkennen zijn:

• 'Almeri'
  Heeft een lelijke permanente rechte steun voor de giek ter hoogte van de overloop. Ze heeft drie wandputtingen. Op het kajuitdak heeft ze vier in het oog springende koekoeken.
• 'Olga'
  Heeft als enige van de drie een botteloef. Ze heeft ook als enige achterin in de zijwand van de kajuit een lichtrand of patrijspoort. Ze heeft drie wantputtingen.
• 'Offemia' / 'Jan Spanjaard'
  Heeft als enige van de drie een klein paviljoen met bijbehorende poorten aan bakboord en stuurboord naast de achtersteven. Haar overloop is aan beide zijden uitgesmeed met een bocht die buiten de boeiselrand rijkt. Deze boeier heeft twee wantputtingen. Vanwege het paviljoen heeft ze een afwijkende vorm van het helmhout. Van deze boeier bestaat een heel mooi kort stukje film waarop ze zeilend voorbij komt.
• 'NoordHolland'
  Heeft heel waarschijnlijk model gestaan voor de 'Jan Spanjaard' / 'Offemia', 'Olga' en 'Almeri' maar was vermoedelijk al gesloopt toen deze drie gebouwd werden.

Uit het Stamboek - Behou(d)t het Goede - 2021 nummer 6: Vier verdwenen grote boeiers van Van der Zee in Joure