Simpel maar markant
22 januari 2023
Er is in Nederland geen voormalig vissersscheepje van de Zuiderzee dat jaren later zoveel naam heeft gemaakt als de vissersjol uit Stavoren. Op de foto die Jan Koopmans maakte tijdens de Visserijdagen van Workum van 2006, zien we de ST48 die Douwe Roosjen in 1894 bouwde voor Gerrit Mulder. Gerrit Mulder vroeg een registratie aan bij de gemeente Staveren en kreeg nummer ST49. Toen zijn zoon de jol in 1911 overnam, kreeg die nummer ST13. Dat bracht geen geluk, zodat hij de gemeente een ander nummer vroeg. Dat werd de ST48. In 1935 ging deze jol over naar de recreatie. Ze werd toen gehuurd door Pieterman op Urk (UK219). Zoals in die jaren gebruikelijk, werd de vissersjol voorzien van een kajuit, die in 1970 weer werd verwijderd, toen de nieuwe eigenaar, Richard Bakker, de oorspronkelijke vorm wilde herstellen. Uiteindelijk nam Piet Bouma uit Hindeloopen, de man op de foto in de gele jas, de jol in 1989 over van Klaus Roding uit Wanneperveen. Piet bleef er jaren mee varen en deed ook iedere herfstvakantie met zijn 6 meter lange scheepje mee met de Visserijdagen die vanuit Workum werden georganiseerd. Houten schepen hebben echter niet het eeuwige leven. Ook na de restauraties die al waren uitgevoerd, moest het scheepje in 2012 nodig weer opgeknapt worden. Dat was voor Piet wat te duur en hij deed zijn jol voor één euro over aan de net opgerichte Stichting De Staverse Jol, die het scheepje liet restaureren bij Harold de Lange in Workum.
Je kunt je afvragen, waarom juist de vissersjol uit Stavoren zo populair werd onder watersporters vanaf de jaren vijftig. Het zijn immers eenvoudige, robuuste, maar toch onderhoudsgevoelige scheepjes. Niet heel ruim vanwege die lengte van 6 à 7 meter en ook nog eens niet bekend staand als goede zeilers. Ongetwijfeld is van invloed geweest, dat H.C.A. van Kampen in zijn standaardwerk De Zeilsport uit 1956 ook een jol had opgenomen, getekend door J.K. Gipon. Deze vissersjol was anders dan alle andere scheepjes. Breed, stabiel, met een ondiepe kiel over de hele lengte van het schip. Bijzonder was ook dat de boorden op zij van het schip naar binnen waren gebogen en lange tijd is dat uitgelegd als reden waarom deze kleine scheepjes bijzonder zeewaardig zouden zijn. Ze werden door vissers uit Stavoren ook gebuikt als reddingsboot. Als er tijdens een storm een schip op de Zuiderzee op de lage wal voor Stavoren of op het Vrouwenzand in de problemen was gekomen, dan voeren jonge, ongetrouwde mannen uit Stavoren met hun jollen uit naar het schip in nood om er te redden wat er te redden was. Wat is er dus mooier voor watersporters dan met zo'n klein, maar zeewaardig scheepje het ruime sop te kiezen.
Ondertussen heeft de tijd de bijzondere roep van de jol ingehaald. Niet alleen willen watersporters tegenwoordig vooral grote jachten met veel comfort aan boord, die bovendien weinig onderhoud vragen. Ook zijn er veel kleine jachten ontworpen die het op ruim water duidelijk beter doen dan de Staverse jollen, ondanks hun roep van zeewaardigheid. De populariteit van deze jollen verdween echter niet. Ontwerpers pasten de schepen aan bij de wensen van moderne watersporters. Ze werden een paar meter langer en van staal gebouwd, al dan niet afgewerkt met hout. De zeileigenschappen werden verbeterd door de tuigage te optimaliseren, de kiel wat te verdiepen en het zwaartepunt laag te houden. Wat bleef was de robuuste uitstraling, de enorme binnenruimte en de eenvoud in behandeling vergeleken met platbodems die zijzwaarden hebben. De Stichting De Staverse Jol is vooral gericht op het stimuleren van de jeugd om met originele, houten vissersjollen (wedstrijden) te varen en te vissen in de herfst. Het is goed dat zo de oorsprong zichtbaar blijft, anders zou je kunnen denken dat Staverse jollen altijd al flinke, stalen schepen met een roef zijn geweest. Het gekke is, dat deze eenvoudige vissersjollen door hun geringe lengte weliswaar niet de snelsten zijn, maar wel het plezierigste zeilen, met hun ruime, diepe kuip waarin je zonder gevaar rechtop kunt staan en rondlopen. Mensen die overstappen van een scherp jacht op zo'n jolletje weten aanvankelijk niet wat hun overkomt. Hoe zeil je zo'n scheepje? Maar allengs ontdekken ze dat je weliswaar niet heel scherp aan de wind kunt varen, maar dat het met wat oefening een genoegen is te zeilen op een wijze die zo'n jol wel aan kan. Het is een beetje van: vergeet de theorie van de zeilschool en gebruik je gezonde verstand. Luister naar je schip en zie, daar gaat-ie.
