Bever

Bovenstaande pagina is onderdeel van het Nederlandsch Jachtregister 1924-1925, een uitgave van A.N.W.B. Toeristenbond voor Nederland in 1925.

Het zal ongeveer in 1950 geweest zijn, dat er in de havensloot van Durgerdam een rond jachtje lag - de meesten zagen het voor een tjotter aan - dat ieders aandacht trok door de merkwaardige versiering aan het roer. Een of ander monster leek uit het water opgekropen te zijn, en hing met zijn kwaadaardige bek vol tanden over de kop van het roer heen. Het scheepje heette „Bever", en het beest stelde dus zeker ook wel een bever voor. Op een dag was het jachtje verdwenen, en we hoorden er lange tijd niets meer van.
Twee jaar later troffen wij echter het beest aan in het Scheepvaart Museum te Amsterdam! Dat dachten we tenminste. „Vreemd, ik meende dat hij kleiner was, dat jachtje was toch zo groot niet", zei mijn man. „Je moet je vergissen", repliceerde ik, „er zullen heus geen twee van zulke roerbeesten zijn". Maar ik was het die me vergiste.

Lees het hele verhaal uit de Waterkampioen begin mei 1958

Robert Vorstman schrijft:
Wanneer wij in juni 1977 de boeier voor de eerste maal bij de familie Terpstra te Broek in Waterland voor de wal zien liggen, schiet mij onwillekeurig de befaamde uitdrukking van Eeltje Holtrop van der Zee „daar leit hij al" door het hoofd. De boeier is te koop en mijn vrouw en ik voelen er direct voor. Al enige tijd zochten wij naar een scheepje dat ons gezin de komende jaren van zon, wind en water zou laten genieten. Wat wij precies zochten wisten wij niet, maar het moest in ieder geval van hout zijn en rond of plat! Nadat wij met de familie Terpstra heb ben kennis gemaakt, laten wij ons uitvoerig door de heer Terpstra informeren en hij vertelt dan dat zijn boeier „Anne", die een lengte heeft van 8.82 en een breedte van 3.20 m, de aloude „Greate" Bever is waarmee Mintje Wouters op 4 september 1777 bij Oude Schouw het hardzeilen won, georganiseerd ter gelegenheid van het bezoek van stadhouder Willem V en zijn gezin aan Friesland en dat de originele roerversiering, een bever voorstellende, nog in het Scheepvaart Museum te Amsterdam valt te bewonderen. Ondertussen haalt de heer Terpstra vlonders weg en laat ons de leggers in het vlak van de boeier zien: „allemaal keihard hout meneer", zoals hij ons duidelijk maakt, want hij heeft ze er zelf jaren geleden ingezet met gebruikmaking van gezond sloop hout uit de tjalk van zijn vader, en met trots toont hij ons aan bakboord in het voorschip een legger die nog de ronde vorm heeft van het vroegere helmhout van de tjalk. De verkoopdatum wordt tenslotte vastgesteld op 29 oktober en de Bever, zoals wij de boeier nu gaan noemen, kan naar zijn ligplaats in Warmond worden overgevaren. Dan breekt ook de tijd aan om ons in de geschiedenis van het schip te gaan verdiepen.

Vroegste geschiedenis

Tracht men zich een betrouwbaar beeld te vormen van de vroegste geschiedenis van de boeier, dan is men aangewezen op Yke Wouda's Sneeker Zeilherinnerin­gen. Het in sfeervolle bewoordingen geschreven boekje werd in 1938 uitgegeven en kreeg als ondertitel „De Bever", en met recht, want Yke Wouda was zelf enige jaren eigenaar van de boeier en zijn Jeugdherinneringen werden bepaald door de jaren dat hij met zijn vader Nicolaas Jurjan Wouda aan boord van 'De Bever' voer.
De schrijver vertelt over deze periode: „Zoo had De Bever, toen mijn vader deze kocht, nog twee laadluiken, waar de koeken ingeladen werden om zoo aan de klanten te bezorgen. De Bever behoorde toen aan de familie Wouters, die een oliemolen aan de Geeuw had. Ieder zakenman, touwslager, zeilmaker, venter enz. had één of meer schepen, al heel aardig beschoten, die ook verhuurd werden, wanneer deze vrij waren."

Het moet een mooi schouwspel zijn geweest daar midden in het Friese Waterland: „De groote menigte der Vaartuigen van allerlei soort, met kostelijke Vlaggen, Wimpels en allerhande Sieraaden pronkende, welke zich 's Donderdags morgens aldaar vertoonen, met een onnoemelijk getal Aanschouwers welke daar op waaren, kan iemand die er niet geweest is, zich nauwelijks verbeelden; men hoorde een gestadig Muzijk op Walthoorns, Trompetten, Keteltrommen, Trommels en andere Instrumenten. ( . ) Behalven dat, hadden zich een considerabele menigte van Rijtuigen, als ook menschen te voet, van alle kanten toevloeiende, derwaarts heen begeeven; dus het de aangenaamste vertooning gaf welke men zich zoude konnen voorstellen."
Wie of liever welke schepen gold nu deze belangstelling? Er hadden zich des morgens 36 „schippers" laten inschrijven, die door loting in vier „divisiën" van acht schepen en één van vijf werden ingedeeld. Iedere divisie moest afzonderlijk hardzeilen, waarna tenslotte de vijf winnaars om de hoofdprijs zouden moeten kampen. Wie de lijst van deelnemers nagaat, kan enkele gevolgtrekkingen maken. In de eerste plaats namen geen adellijke personen deel, wel lieden die door handel of bedrijf tot de maatschappelijke middenklasse konden worden gerekend. Ik noem de Kingma's en Zoethouts van Woudsend, leden van de familie Wouters van Sneek, een Simon Sloterdijk van Makkum, een Postma, een Wielinga en een Bloxma van Sneek, een Zeilmaker van Harlingen, een Nauta van Woudsend. Maar er waren ook deelnemers bij die geen familienaam hadden zoals Anne Gabes van Woudsend, Bokke Beekes van Terhorne, Johannes Jurjens van Grouw, Jelle Hendriks van Oldeboorn, Bauke Piebes van Eernewoude.

Bültjer heeft in 1980 de opdracht van eigenaar R. Vorstman gekregen om de 'Bever' uitgebreid te restaureren. Eén van de belangrijkste overwegingen daarbij was het relatief lage bedrag. De restauratie is in drie delen uitgevoerd.

Volgens Yke Wouda was de "Bever" toen zijn vader hem omstreeks 1866 kocht al ongeveer honderd jaar oud; hij zou dus omstreeks 1770 gebouwd zijn. Evenals een zusterschip de "Otter", zou de "Bever" ooit te IJlst van stapel zijn gelopen. Beide schepen waren geheel ingericht op het vervoer van lijnkoeken. Ze waren dus bedoeld als bedrijfsvaartuig en hadden dan ook een veel zwaardere, hoekiger bouw dan de latere plezierboeiers, die Eeltje Holtrop van der Zee en tijdgenoten in de negentiende eeuw tot stand brachten. De schepen ontleenden hun namen aan bij het roer omhoog klimmende kunstig in hout uitgesneden waterdieren, waarvan de bever reeds sinds het midden van de achttiende eeuw in Nederland uitgestorven is. De Woutersen bezaten molens en beurtveren te Sneek; een uit een pakhuis aan de Singel te Sneek afkomstige gevelsteen uit 1770 met de afbeelding van een molen wordt bewaard in het Fries Scheepvaart Museum. De "Bever" (en de "Otter") waren dus zeker geen jachten welke voor Liefhebberij worden gehouden en ook geen spiegeljachten. Het blijft dus dubieus of de "Bever" inderdaad aan de zeilpartij van 1777 heeft deelgenomen, hoewel dit niet onmogelijk is.

Sneker hardzeildag

De "Bever" en de "Otter" werden in de volgende (negentiende) eeuw veelvuldig bij wedstrijden ingezet, zoals bijvoorbeeld blijkt uit de negentiende-eeuwse deelnemerslijsten van de Sneeker Hardzeildag. Deze zijn, met lacunes, vanaf het jaar 1847 bewaard gebleven en te raadplegen in het Fries Scheepvaart Museum. Wij vonden zowel de "Bever" als de "Otter" herhaaldelijk vermeld en wel:

• de "Bever" in 1847, 1859 en 1863 op naam van G.D. Simon, Sneek/Leeuwarden, in 1867, 1881, 1882, 1883 en 1885 op naam van N.J. Wouda, Sneek, in 1897 op naam van M. ten Cate, Sneek;
• de "Otter" in 1847 op naam van Jan B. Wouters, Sneek, in 1867 op naam van RJ. Feenstra, Sneek in 1879 op naam van J.R. Feenstra, Sneek.

Uit verslagen in de Sneeker Courant van 1865, 1869, 1870, 1874, 1880 en 1886 weten wij dat ook in de jaren waarvan geen deelnemerslijst is bewaard gebleven, de "Bever" deelnam aan de Sneeker Hardzeildag. Het jaar 1865 was voor de zeilvereniging heel bijzonder door het feit dat prins Hendrik (de Zeevaarder) speciaal met zijn jacht "Watergeus" de Zuiderzee was overgestoken om de hardzeilende schepen op het Sneekermeer gade te slaan. Hij deed dat aan boord van de boeier "Bever", die toen nog eigendom was van de heer Simon. Na afloop van de wedstrijd wenste de prins ook de prijsuitreiking bij te wonen en nam welwillend op zich de prijzen en premiën aan de winnaars uit te reiken, zoals de Sneeker Courant vermeldde.

Oostergoo

De "Bever" heeft ook vaak deelgenomen aan de wedstrijden van "Oostergoo". Hoewel het versla¬genboek van deze vereniging tot 1882 geen jachtnamen noemt, vonden wij de naam van de eigenaar G.D. Simon uit Leeuwarden daarin terug in alle jaren van 1857 tot en met 1865. Geen wonder, want de heer Simon, provinciaal directeur der directe belastingen te Leeuwarden, was lid en zelfs bestuurslid van "Oostergoo". Doordat het verslagenboek wel prijswinnaars vermeldt, blijkt de "Bever" bij "Oostergoo" zeer succesvol gevaren te hebben: Simon wint in de jaren 1857, 1858, 1859, 1862 en 1863 de (eerste) prijs in zijn klasse en in 1861 de premie (tweede prijs). De naam van de eigenaar van de "Otter" vonden we niet terug in het verslagenboek van "Oostergoo". 
In Sneek namen beide schepen ook deel aan het admiraalzeilen dat in deze stad naast het hardzeilen van oudsher populair was en dat bij feestelijke gelegenheden werd beoefend. Halbertsman vermeldt in zijn boekje de samenstelling in 1868 van een vloot van drie eskaders, waarin meezeilden zowel de "Otter" van J.H. Feenstra als de "Bever" van NJ. Wouda. De "Bever" was toen juist in het bezit van de Sneeker meelhandelarenfamilie Wouda gekomen, aanvankelijk Nicolaas Jurjen Wouda, later diens zoon Yke. Overigens had Feenstra met de "Otter" in 1864 ook al meegedaan en wel als schout-bij-nacht.

De eigenaren van de "Bever" in een groot deel van de negentiende eeuw

Uit het bovenstaande is af te leiden wie in een groot deel van de negentiende eeuw de eigenaren van de "Bever" waren. Halbertsma vermeldt nog dat Wouda in de tachtiger jaren de uitneembare laadluiken van de "Bever" liet vervangen door een vaste roef, waardoor het jacht het karakter van een echte plezierboeier verkreeg. Zoals hierboven uit de opsomming van wedstrijddeelnemingen al bleek, was Nico Wouda een fervente wedstrijdzeiler. Hij trok zelfs naar Amsterdam om deel te nemen aan de wedstrijden op het IJ; in 1880 en 1885 staat hij vermeld in de deelnemerslijsten van de Koninklijke Nederlandsche Zeil- en Roeivereeniging. 

In het SSRP jaarverslag 2006 wordt melding gemaakt van de volgende restauratie:

Bij de boeier (Greate) Bever van Nieke en Jurjen van der Velde is een gang aan bakboord in de kop vervangen en verder zijn er her en der aan het schip diverse reparaties uitgevoerd.

In het SSRP jaarverslag 2009 wordt melding gemaakt van de volgende restauratie:

De boeier Bever van de familie Van der Velde-Rijnders is op den duur aan nieuwe berghouten toe. Anticiperend op deze restauratie hebben de eigenaren alvast mallen laten maken van de stuiten en daarmee krommers laten uitzoeken en laten zagen. Door dit tijdig te doen is er gelegenheid om de krommers opgelat te laten drogen en kunnen er straks weer authentieke berghoutstuiten gemaakt warden (geen groene krommers, niet gelamineerd en niet over de draad uit een rechte plaat gezaagd). Een mooi voorbeeld dat navolging verdient.

In 2011 werd de "Bever" door Martijn Perdijk van Wind & Water onder handen genomen. Martijn houdt van elke restauratie een uitgebreid verslag bij in woord en beeld.  Al in 2008 ging Martijn bij de eigenaar langs in Drimmelen om de staat van de berghouten eens goed te bekijken. Ze hadden al jaren last van lekkage, maar vele kleine reparaties hadden geen soelaas geboden. Uiteindelijk vroeg Jurjen mij uit te zien naar geschikte krommers om over een paar jaar de berghouten te vervangen. Het blijkt dat een groot deel van de spanten achter het berghout is aangetast door inwatering en houtworm. Waar nodig worden de bovenkanten van de spanten vervangen. Om inwatering in de toekomst te voorkomen, wordt het nieuwe berghout van droge naadstukken voorzien.Tijdens het slopen van de berghouten bleken er ook veel slechte stukken in de boeisels te zitten. In overleg besloten we de klus in één keer grondig aan te pakken en ook alle boeiseldelen te vervangen. Bijkomend voordeel was dat nu ook de lijsten op het boeisel vernieuwd zouden worden en dat schept mogelijkheden om het oude lijnenspel van boeisel en berghout goed uit te laten komen.

In het SSRP jaarverslag 2011 wordt melding gemaakt van de volgende restauratie:
Voor de vervanging van de berghouten van de boeier Bever van de familie Van der Velde-Rijnders waren al in 2009 krommers ingekocht, zodat deze eerst een paar jaar opgelat hebben kunnen aandrogen (het zou mooi zijn als dit anticiperende inkopen van krommers voor toekomstige restauraties aan berghoutstuiten en inhouten navolging vindt bij andere eigenaren van houten schepen). Na het zeilseizoen van 2011 is de Bever bij Wind en Water in Heeg op de werf gezet en zijn de berghouten vervangen. Niet alleen waren de in de tachtiger jaren in Duitsland aangebrachte berghouten rot, ook de constructie en vormgeving was weinig authentiek. De vervanging is benut om aan de hand van oude foto's de lijn van het berghout alsmede de detaillering met valling, ronding en droge naad weer in ere te herstellen. De berghouten bestaan, zoals dat van oudsher hoort, van voor- tot achtersteven uit drie delen: Vóór en achter een stuit (waarvan de nerf prachtig over de hele lengte meeloopt) en daartussen een lang middendeel.

In het SSRP jaarverslag 2012 wordt melding gemaakt van de volgende restauratie:

Nadat in 2011 de berghouten van de boeier Bever door Martijn Perdijk van Wind en Water in Heeg zijn vervangen, zijn in 2012 de boeisels vervangen. Hierbij zijn de lijsten weer aangebracht zoals vanouds: De bovenste lijst halfrond en de onderste met een extra profiel. 

Verder is het achterdekje, dat in de tachtiger jaren gemaakt was van multiplex met teaklatjes, vervangen door een eiken dekje zoals gebruikelijk.

Op de website, onderhouden door Huib & Harald de Vries, over de geschiedenis van de werf scheepswerf De Vlijt in Aalsmeer van de gebroeders H. en J. de Vries staat:
In april 1935 werd door de gebroeders H. en J. de Vries van scheepswerf De Vlijt in Aalsmeer aan de heer C.L.W. Ruys uit Ardenhout een “tweedehands boeierjacht” verkocht, samen met een tweedehands motor. De koopsom voor de boeier was ƒ 400 en de motor kostte ƒ 110. Bovendien werden een paar kleine reparaties uitgevoerd en 10 liter benzine en olie geleverd, in totaal ƒ 51,50. In mei was de boeier weer terug op de scheepswerf want er waren nog enkele reparaties aan dek en kajuit noodzakelijk. Hiervoor werd “ volgens afspraak minder betaald” , namelijk ƒ 25. De “Bever” was in 1935 bijna 180 jaar oud, het is wel zeker dat ze het oudste schip is dat ooit op de helling van De Vlijt in Aalsmeer heeft gestaan!

Zie "Werfboek 1935 van de scheepswerf De Vlijt in Aalsmeer"

De 'Bever' heeft in juni 2017 een nieuwe , langere mast gekregen. In december 2017 zijn door Molenaar in Grou nieuwe zeilen gemaakt. De giek is iets ingekort door Martijn Perdijk van Wind&Water en door de hogere mast is het oppervlak van het grootzeil niet veel veranderd. De 'Bever' had al jaren een botteloef, de fok is echter pas vorig jaar aangepast op zowel botteloef als hogere mast (12m). De fok is wel duidelijk groter. De loefgierigheid is daarmee aanzienlijk afgenomen.
De 'Bever' heeft nu ook een meetbrief met zeilnummer RC116, waarschijnlijk voor het eerst in haar leven.