HD82 Op Hoop van Zeegen

Spiegel der Zeilvaart 1986 nummer 6

Jan Kooijman schrijft in 1986:
Over het ontstaan van de Lemsteraak is al zo het een en ander geschreven, vooral sedert destijds Prinses Beatrix voor dit scheepstype koos, toen haar uit de Nederlandse bevolking een eigen schip werd aangeboden. Men kan dit nalezen in het boek "De Groene Draeck" dat ter gelegenheid van de bouw van het prinsessejacht bij Uitgeverij Roelants in Schiedam werd uitgegeven evenals in het bekende boek van mr. dr. T Huitema "Ronde- en platbodemjachten". De eerste Lemsteraken zijn gebouwd in de laatste helft van de negentiende eeuw op de werf van Pier de Boer in Lemmer en zijn ten dele afgeleid van de zogenaamde visaken uit het zuidelijke deel van het Friese merengebied.
Eeltje Holtrop van der Zee bouwde die visaken reeds, zij het in kleinere afrnetingen van aanvankelijk slechts 22 voet (6,22 meter). Een voorbeeld daarvan in een wat grotere maat is de visaak Dolphijn beschreven door H. Voordewind in het boek "Voor de wind". Maar laat ik over de - elders uitvoerig beschreven - geschiedenis niet uitwijden en laat ik mij beperken tot de Lemsteraak zoals die de laatste tijd onder ons bekend is, daarbij aandachtgevend aan enkele specifieke ontwerpkenmerken van het type.
Zie: Het ontwerpen en bouwen van Lemsteraken vereisen de hand van de meester

De tijd rent. Hij doet dat zo snel dat niemand hem kan bijhouden. Dat is uiteindelijk de reden dat we oud worden. Zouden we de wedstrijd van hem winnen, dan bleven we eeuwig jong. Maar helaas... De snelheid van de tijd zien we het best aan foto's van vroeger jaren. Deze foto's maakte ik enkele tientallen jaren geleden. Een schipper, die langs het water rijdt, houdt met één oog de weg in de gaten en met het andere oog de waterkant. Zo zie ik dit fraaie houten schip. Mijn auto stopt als het ware vanzelf. De eigenaar zegt: "het is een aakje van Eeltje Holtrop van der Zee", wat best de waarheid kan zijn, want de lijnen zijn erg mooi. Onlangs vond ik de foto's terug. Waar, zeg je dan tegen jezelf, waar blijft de tijd! En vooral, waar is dit schip gebleven? Zou het nog bestaan, goed gerestaureerd of misschien verprutst? Wie kent het nog en waar is het?

Jan Kooijman

Verleden tijd 1

Naar aanleiding van de vraag van Jan Kooijman in SdZ 1999 nr. 5, pag. 51, Verleden Tijd, kan ik u meedelen, dat dit zonder enige twijfel de houten Lemsteraak HD82 is. Inderdaad, het schip is bij Van der Zee te Joure gebouwd, in 1894 of 1900, dat weet ik niet meer. Het oude visserijnummer was waarschijnlijk HN53. Omstreeks 1934 lag het schip in Den Oever, waar Kat, handelaar in visserijbenodigdheden, het gebruikte als opslagruimte. In 1935 kochten de gebroeders Jacob, Pieter en Hendrik de Boer het schip. Zij lieten het grondig opknappen bij Wijbrands in Hindeloopen. Inschrijving in het visserijregister op 11 februari 1935, WR 215, Drie Gebroeders. De drie broers De Boer woonden aan de Balgweg te Anna Paulowna. In 1939 verhuisden zij naar de Binnenhaven te Den Helder; het schip kreeg als nummer HD82. In augustus 1947 werd de naam gewijzigd in 'Op Hoop van Zeegen'. Het schip werd uit de visserij verkocht naar Delft, later naar Westzaan, waar het grotendeels vernieuwd werd en is nu eigendom van de familie G. van den Bosch te Willemstad, en al die jaren ingeschreven bij de Vereniging Botter-behoud.

Kees Hos
Westerland Wieringen

Verleden tijd 2

Naar aanleiding van uw oproep van juni/juli betreffende het houten aakje van Eeltje Holtrop van der Zee het volgende. Inmiddels zijn wij al twee jaar de trotse eigenaar van de HD82. Voor zover mij bekend zijn er nog maar twee houten Lemsteraken over, die overigens beide door Eeltjebaas gebouwd zijn. Ons schip is nog steeds in de visserman uitvoering, inclusief een natte bun, zoals op de foto uit de jaren zeventig, die afgedrukt is in SdZ 5 van dit jaar. Het schip is vermoedelijk gebouwd in 1894, maar de juistheid van dit jaartal is niet te achterhalen. Er is in de werfboeken in elk geval niets terug te vinden. De weduwe van de laatste visser bevestigde deze datum. Het waren de gebroeders De Boer uit Den Helder, die de aak in 1933 in Friesland kochten en er tot 1970 mee gevist hebben. Ze visten met botkeerwant op de Zuidwal en de gaten van het Balgzand. Het waren twee broers, die nooit iets loslieten over hun visserij. Toen de botvisserij afliep door marktbederf met broodmagere bot uit de sluisput bij Den Oever, begonnen zij tong te vangen, een vis die vroeger vrijwel niet gevangen werd op het Wad. Ook toen waren de tongen duur. Ze hebben daar jarenlang een goede boterham mee verdiend. Verder hebben ze een tijdje op kokkels gevist. De metalen beug, die op de foto te zien is op de plecht, is vermoedelijk van deze visserij afkomstig.

In de jaren zeventig is er door Bültjer in Ditzum heel veel aan gerestaureerd: berghouten, boeisel, eerste gang onder het berghout, mast, giek, zwaarden en deken. Deze eigenaar heeft het schip omgedoopt tot de `Twa Susters' (was voorheen 'Op Hoop van Zeegen'). Naar zijn eigen zeggen heeft hij weinig met het schip gevaren, hij havende in Schiedam en Wageningen. Vanaf 1987 komt het schip in eigendom van Piet van Vliet die het op de kant zet en driekwart van alle spanten vernieuwt en alle gangen boven water: een zeer omvangrijke klus. Na enige jaren van noeste arbeid gaat hij dan weer te water en vaart er mee tot 1997. In het najaar van '97 zie ik dat het schip te koop is en ben direct bij de aanblik van de lijnen van het schip hopeloos verliefd. Hoewel het schip bij nadere inspectie toch na tien jaar alweer wat rottigheid vertoonde, was de koop snel gesloten. Ik was al jaren op zoek naar een originele visserman die niet al te groot is en in een redelijk goede staat. Dit moest hem worden. Ik had van diverse kanten gehoord dat de snelheid van het schip, ondanks het fraaie onderwaterschip, wat teleur-stellend is. Nu koop je zo'n schip niet om op de Deltaweek de eerste prijs weg te halen, maar een beetje aan-de-windse eigenschappen zijn toch wel prettig. Wij zijn op dit moment bezig om de tuigage weer helemaal origineel te maken. De aak was in al die jaren omgetoverd tot een soort Wieringeraak/blazer met een stagfok en een vaste stelling achter de bun. Mijn idee is om weer met een botterfok te gaan varen, een onverstaagde mast en de stelling er weer uit te halen (dit is voor mijn kinderen ook een stuk veiliger) en het achterschip is voor onderhoud en reparatie dan een stuk toegankelijker.

Op dit moment ben ik bezig met het terugbrengen van het interieur in de oude staat met twee langs-kooien voor het kooischot en maak hierbij dankbaar gebruik van de aanwijzingen van de schoonzoon van de oude visser die er zelf in geslapen heeft. Deze winter komt er een nieuwe mast op, een nieuw berghout en twee nieuwe gangen en wordt bij Van der Meulen in Sneek het zeilwerk verzwaard met enkele knieën. Kortom, het schip is er nog en over een paar jaar origineler dan ooit!

Voor de liefhebbers nog wat gegevens:
Lengte: 11,60 m (42 voet)
Breedte: 4,26 m
Gewicht: 11 ton
Zeilopp.: 65 m2 (incl. kluiver)

Guus van de Bosch Willemstad

P.S. Het schip wordt in het boek "Lemsteraken van visserman tot jacht" van Huitema uitvoerig beschreven (zie inleiding).

In SdZ 1999.7 drukten we twee brieven van lezers af, als reactie op een foto in nr. 5 van een houten vissermanaak. Eigenaar Guus van de Bosch schreef toen dat afgelopen winter er een nieuwe mast op zou komen, een nieuw berghout, twee nieuwe gangen en een verzwaring van het zeilwerk omdat weer met ongestaagde mast gevaren ging worden. Dat was een mooie winterklus voor Van der Meulen in Sneek.

De grootste klus voor Van der Meulen was wel het pasmaken en aanbrengen van het berghout van 12 cm dik en twee maal een lengte van vijf meter. Om de juiste bocht te krijgen wordt het hout in een negen meter lange kookkist gedurende twee uur gekookt, dus niet gestoomd. Het aparte is dat de houtvochtigheid bij koken gelijk blijft op 14%. Het vocht dringt dus niet in het hout. Nadat het berghout was vastgezet konden de twee eerste gangen onder het berghout aan stuurboord worden vervangen. Zoals hierboven al is aangegeven volgden ook de mast, giek, zwaarden en deken. Alles werd rvs geschroefd met 8 x 130 mm.

Om de krachten van de ongestaagde mast goed op te kunnen vangen werden twee zeil knieën aangebracht en werd het mastspoor stevig met bouten vastgezet. Opvallend het ontbreken van de zgn. voordewinders. Knieën die van het mastspant naar voren onder dek zitten om de krachten bij achterlijke wind over te brengen. De nieuwe gangen zijn 38 mm dik, terwijl de oude gangen maar 25 mm dik zijn. De overgangen bij de stuiken zijn duidelijk zichtbaar. Maar Van der Meulen ziet er geen probleem in, want bij een restauratie van een volgend stuk kun je zo weer verder op 38 mm.

Nadat alles weer stevig is gebreeuwd, vooral de bun en deken, is het onderwaterschip in 'teer-vrije teer' van Touwen gezet. Eigenaar Van de Bosch verzorgde zelf alle lak- en teerwerk. Zo kan de laatste - in 1894 door Eeltje Holtrop van der Zee gebouwde - 11,60 m lange aak in vissermanuitvoering weer een tijdje mee.