Peep

Dankzij een bezoek dat een latere eigenaar, de heer J.A. van Viersen uit Haarlem, in de jaren vijftig met dit schip aan Langweer bracht is de identiteit ervan bekend. Het werd daar toen herkend als de boot die Feike Lantinga in 1909 te koop aanbood aan de toenmalige eigenaar van de Langweerder oliefabriek, de heer Dirk van der Leij, om te dienen voor het vervoer van lijnkoeken naar de boeren in de omgeving. In 1907 had Van der Leij namelijk aan de ingang van de haven van Langweer een nieuwe (stoom)olieslagerij laten bouwen als voortzetting van een nog hoofdzakelijk door windkracht aangedreven oliemolen gelegen aan de Nieuwe Weg nabij het Koevorderhuis. Deze windmolen was in 1850 gesticht door de grootvader van Van der Leij. Met uitzondering van de gefabriceerde olie moesten de eindproducten, als lijn- en raapkoeken, naar de afnemers op de boerderijen in de Zuidwesthoek van Friesland worden gebracht, wat in die jaren nog uitsluitend over het water ging. Daarvoor beschikte het bedrijf over een toen reeds meer dan tachtig jaar oud zeilschip genaamd "De Snelheid". Door de vergrote productiecapaciteit bleek naast dit schip een tweede transportmiddel nodig. Het was de zoon en opvolger van genoemde Dirk van der Leij, de heer W.T. van der Leij, die in het schip van de heer Van Viersen, het pas gebouwde jacht herkende waarmee Feike Lantinga op een zaterdagmorgen in 1909 aan de fabriek verscheen.

In de Molendatabase (verdwenen molens) staat vermeld dat Notaris T.S. van der Leij, ondermeer waterschapsbestuurder, in 1843 de molen kocht en er al snel een graanpletterij in liet aanbrengen.

Jaarboek 1981 Fries Scheepvaart Museum

In een artikel in het jaarboek 1981 van het Fries Scheepvaart Museum vertelt hij dat dit jacht werd afgekeurd omdat de ruimte achter de mast te klein was om voldoende vracht te kunnen vervoeren. Lolke Lantinga kreeg opdracht een iets groter schip te bouwen; dit werd het nu nog bestaande jacht "Nut en Nocht". Zowel "De Snelheid" als de "Nut en Nocht" zijn beschreven in het boek 'Het Friese Jacht.

Stichtingsmonografie nummer 17 van Fr. Boschma: De scheepswerf Lantinga te IJlst

Uit de opsomming in de Stichtingsmonografie nummer 17 van Fr. Boschma van op de Lantinga-werf gebouwde schepen in de periode van 1904 tot 1922 is in het boek Het Friese jacht een overzicht gemaakt van de van stapel gelopen Friese jachten. Het blijkt, dat in 1909 twee jachten zijn gebouwd. liet eerste, met een lengte van 6 meter, voor eigen rekening en risico, het tweede, met een lengte van 22 voet (6,3 meter) in opdracht van D. van der Leij te Langweer. Het eerste was dus het schip dat Feike Lantinga aanvankelijk aan Van der Leij wilde verkopen. Wij weten nu ook nog steeds niet wie dit schip toen heeft gekocht.

De heer Frans Nipperus, schipperszoon, notaris te Amsterdam, kocht het toen nog open jacht in 1921 in Langweer. Het kreeg de naam "Haaf" (Hendrik Alie Anna Frans). Het schip had een opklapbaar voordek met aan weerszijden zeildoek en aan de kant van de mast. deurtjes. In het vooronder was er dan slaapruimte voor 4 kinderen en er stond ook nog een klein kacheltje in. De nog in leven zijnde dochter Alie vertelde dat de familie met het scheepje overal heen ging, tot in Zierikzee toe. Om de reis te bespoedigen, pikte men aan bij een trein sleep­schepen. Ook werd veel op de Zuiderzee gevaren. Volgens de dochter was het een stabiel schip waar veelmee kon. Nipperus hield niet van wedstrijdzeilen, het ging hem er te ruig aan toe. 'Omstreeks 1929 werd het jacht in een 'boeier' getransformeerd door het aanbrengen van een roef. Dit gebeurde op de destijds bekende werf van Hartog in Buiksloot in diens de typerende stijl. Na het overlijden van de heer Nipperus in 1934 behouden de nabestaanden de boeier nog enkele jaren. 

Bovenstaande pagina is onderdeel van het Nederlandsch Jachtregister 1924-1925, een uitgave van A.N.W.B. Toeristenbond voor Nederland in 1925.

In 1939 wordt zij verkocht aan de heer J. van Lingen, wethouder in Amsterdam; 'In de bezettingstijd zou één van diens zonen genaamd Piet, bijnaam Peep, enige tijd met zijn joodse vriendin ondergedoken zijn geweest op de "Haaf". Zij zijn gevonden (verraden) en gefusilleerd. Ter nagedachtenis kreeg het schip de naam "Peep".

Toen de heer Van Viersen de boeier in 1948 van de familie Van Lingen overnam, was zij door verwaarlozing toe aan een opknapbeurt. Hij voerde zelf aanzienlijke herstellingen uit, o.m. werden de stevenbalken vernieuwd. Een aantal houten spanten werd door ijzeren vervangen. Het meest beeldbepalend is echter dat het oorspronkelijke brede tjotterroer werd vervangen door een smal boeierroer met leeuwtje. Na de publicaties van Van Waning in "De Waterkampioen" over het streven van de Commissie Friese Ronde Jachten meldde hij de "Peep" dadelijk aan en nam in 1953 deel aan de door de Koninklijke Zeilvereeniging "Oostergoo" georganiseerde eerste naoorlogse reünie van ronde Jachten in Grou. De tocht van Holland naar Friesland werd met een zevental andere boeiers en jachten gemaakt achter een sleepboot via de grote rivieren. In de eerste schepenlijst, die de pas opgerichte Stichting Stamboek Ronde en Platbodemjachten in 1956 publiceerde, staat de boeier 'Peep' vermeld.

In 1969 had de familie Van Viersen behoefte aan een groter schip en werd de "Peep" verkocht aan H.J.A. Mathôt, eveneens woonachtig te Haarlem. In de jaren 1973 en 1974 nam deze met de boeier deel aan de Regionale Friese Reünie in Heeg. In de tussenliggende winter werden op de werf van Piersma een aantal spanten en. gangen vernieuwd. Enkele jaren later moest de heer Mathôt de "Peep" verkopen.

Zij kwam toen in handen van A.A. van Gellekom, die in Westknollendam een jachthaven exploiteerde. Deze haalde het schip op de wal en voerde diverse verbouwingen uit. Het boeisel in de kop werd verhoogd en ook het voordek. Voorts verving hij de roef van Hartog door een iets kortere met meer zeeg maar zonder schuifluik terwijl naast de voorsteven kluisborden en beretanden werden aangebracht, kortom hij maakte er een bijna echte boeier van. Met het aldus getransformeerde schip werd deelgenomen aan SAIL-Amsterdam in 1980 en 1985. Toch werd er weinig mee gezeild en verbleef het haast voortdurend in het schiphuis.

Daarna wordt M.L.M. van der Post te Lelystad in 1995 de eigenaar van de boeier. Hij geeft haar een nieuwe naam "Kale Jonker" en streeft er naar het schip (op termijn) weer terug te brengen in de oorspronkelijke staat zoals zij was in 1909. Al spoedig (in 1997) werd de roef verwijderd en kwam er een nieuw tuig. De eigenaar wil in de toekomst het opklapbare voordek weer in ere herstellen en ook het brede tjotterroer. De heer van der Post heeft de oorspronkelijk katoenen zeilen, die nog aanwezig waren op het schip geschonken aan de Vereniging van IJszeilers.

In 1971 ging de familie Mathôt met de 'Peep' samen met de verdwenen Kajuitschouw 'De Vrouw Liesbeth' onderweg voor een 10-daagse zeiltocht.

Dr. Ir. J. Vermeer schrijft over het Friese jacht:
De "Peep" moet het 'open jacht' zijn, dat in 1909 voor eigen risico op de werf Lantinga te IJlst werd gebouwd. Een oude in het boek afgebeelde foto uit 1924, afkomstig van een vooroorlogse eigenaar genaamd Nipperus, laat het jacht in oorspronkelijke staat zien.
De naam Nipperus vinden wij terug in het Nederlandsch Jachtregister van 1925 als eigenaar.

Helling in Heemstede - Aanvulling Wim de Bruijn

De foto in het boek van Vermeer dat de 'Peep' op een helling in Heemstede staat, betreft de helling van de zeeverkennersgroep St. Jozef, waar ik indertijd lid van was. Die helling hebben wij zelf aangelegd en is er nog steeds. Ook Vincent Mathôt was toen lid en ik ben nog aan het achterhalen of hij, zijn broer of zijn vader de 'Peep' indertijd heeft gekocht. Wat is de wereld toch klein!

De geschiedenis van het jacht, ook een tijdlang 'Zwaluw' geheten, is tussen de jaren 2001 en 2014 onduidelijk. Wat wel duidelijk is dat schip er in die jaren niet op vooruit is gegaan. In 2014 wil de nieuwe eigenaar B.C. van Munster daar verandering in brengen en koopt het jacht. Ze wordt ook 'geactiveerd' in het Stamboek en de nieuwe eigenaar herstelt de naam 'Peep' weer in ere. De 'Peep' wordt het komend jaar volledig gerestaureerd door Ed Jansma van Edwood en zal rond mei 2016 in oude staat hersteld zijn met behoud van zoveel mogelijk origineel materiaal. Ed Jansma gaat het jacht terug restaureren naar het origineel ontwerp van 1909.

Onze Criterium Commissie beschrijft de huidige toestand van de 'Peep' als volgt:
De 'Peep'  ligt nu in de boerderij van de eigenaar dhr. Van Munster te Warten. Grote delen van zowel de gangen als van de leggers en krommers met oplangers moeten worden vervangen. Ook de mastbank moet in zijn geheel vernieuwd. De achtersteven staat scheef achter het schip en de nieuwere gangen die zijn aangebracht zijn verkeerd aangebracht (te veel naar voren en naar achteren, zonder rekening te houden met verspringende lassen, etc.) Het boeisel moet gerestaureerd, net als de berghouten. Kortom een behoorlijke klus voor een restaurateur.

Inmiddels is de restauratie in volle gang bij Edwood. De gangen zijn merendeels vervangen. Het voor en achtersteven ook. De berghouten worden momenteel onder handen genomen.

Vorig jaar oktober maakte Theo Kampa bij jachtwerf Edwood in Garijp foto's van het Friese jacht 'Peep', dat in 1909 gebouwd is bij Lantinga in IJlst. Na ruim 100 jaar wordt dit jacht volledig gerestaureerd. Alleen het originele achterschot en wat bankjes zijn nog bruikbaar. De huidige eigenaar, Bas van Munster, kocht het scheepje om er in de weekends met zijn gezin in Friesland mee te kunnen zeilen. Toen Theo Kampa vroeg wat de naam van het jachtje was, kwam als antwoord: Peep. Waarop Theo antwoordde: 'Dat is toevallig, dat is de boeier geweest van mijn vriend Joop van Viersen uit Haarlem. Zestig jaar geleden zeilde ik vaak mee en sliep ik zelfs aan boord, maar er zat toen een kajuit op...'
Wim de Bruijn schrijft verder: "..... Thuis gekomen zocht ik direct op wat Vermeer in zijn onvolprezen boek Het Friese jacht over de 'Peep' had geschreven. Dat was helaas niet zo veel. Hij rondde het boek af in 1992. Inmiddels blijkt veel meer bekend en vastgelegd........."

In het februari nummer van Spiegel der Zeilvaart las ik met veel genoegen het artikel over de restauratie van de Boeier/Fries jacht "Peep", een boot die ik nog goed ken uit de tijd van Joop en Anneke van Viersen. Ik vond nog wat oude fotos uit 1962/3, waar o.a. ook de Staverse jol 'Stamper' op staat, ;die wellicht interessant zijn voor de documentatie.

Onder grote belangstelling gleed het Friese jacht ‘Peep’ van eigenaar Bas van Munster uit Duiven op zaterdagmiddag 13 mei weer het water in. Ze is volledig gerestaureerd door Ed Jansma van de werf Edwood in Drachten en is helemaal klaar voor een tweede jeugd. Drie jaar noeste arbeid waren er voor nodig om de ‘Peep’ in oude luister te restaureren. Dorien van Munster, de vrouw van Bas doopte het schip en wenste haar en haar bemanning een behouden vaart.

Drachster Courant: Historisch Fries Jacht Peep na restauratie weer het water op

Nadat we in januari vorig jaar verslag deden van de geschiedenis van het Friese jacht 'Peep' en de volledige restauratie bij jachtwerf Edwood in Garijp, vaart het jacht sinds mei van dit jaar weer bij Eernewoude. Een goede reden om bij de eigenaar langs te gaan voor zijn verhaal.
Na een grondige inventarisatie bleek dat er meer schade was aangericht door houtworm/kever en/of boktor dan verwacht. De voorsteven was gelamineerd en daarin had de houtworm zich genesteld. Ook waren er delen van een paar gangen en inhouten aangetast door deze houtvernietigers. Scheepstimmerman Ed Jansma van Edwood had bijna alle gangen er heel af gekregen voor eventueel hergebruik, wat eerst de bedoeling was. Aangezien stuurboord en bakboord totaal niet meer gelijk waren door de vele reparaties en restauraties in de loop der jaren, werd na overleg met opdrachtgever Bas besloten om alles te vernieuwen. Dat bood de gelegenheid om alle gangen aan SB en BB weer symmetrisch aan elkaar te maken. Ook de berghouten waren (deels) gelamineerd en in slechte staat. Voor de restauratie werd nu gekozen voor massieve berghouten. Het hout van de boeisels was op zich nog in goede staat, maar door het vele malen schuren in al die jaren, was het boeisel op sommige plekken nog maar cm dik; ook dat werd vervangen.
Toen Ed Jansma in 2014 begon aan de restauratie was niet te voorspellen dat het drie jaar zou duren voor er weer een totaal gerestaureerd Fries jacht zou gaan varen. Bij een restauratie stuit je vaak op onvoorziene zaken en dus kosten. Bas van Munster is een handige doe-het-zelver die in tien jaar tijd een oude stolpboerderij in Warten eigenhandig restaureerde en van een fraai, klassiek interieur voorzag. Hij is gewend om met hout te werken. Hij nam een groot deel van de onderdelen die hergebruikt konden worden voor zijn rekening.
De tewaterlating was in mei van dit jaar en in oktober bezochten we de familie Van Munster in Garijp. Ze kwamen net terug van een zeiltochtje bij Eernewoude dat om de hoek ligt. De Peep zeilt geweldig en ook zoon Martijn (een oud-zeilinstructeur) gaat regelmatig met zijn vrienden een dagje op pad. Dankzij de door hen zelf ingebouwde elektromotor kon geluidloos worden aangelegd. De oude zeilen en het beslag waren nog goed bruikbaar en bij de doop had Bas van een eerdere eigenaar, Maarten van der Post, de originele stormfok uit 1918 gekregen. De 'Peep' ligt in een fraai schiphuis, zodat de zon geen aanslag kan doen op het lak- en schilderwerk. Bovendien kan alles voortdurend ventileren. Zo blijft erfgoed heel lang in prima conditie. 's Winters staat de 'Peep' op een trailer op de deel in de boerderij en kan het jaarlijkse onderhoud worden gedaan. Bas en zijn familie zijn heel gelukkig met de prachtig gerestaureerde 'Peep', die weer voor de komende generaties behouden is.